راوي مي گويد از امام هشتم ـ عليه السلام ـ سؤال كردم كه سبب وجوب نماز كسوف چيست؟ حضرت در پاسخ فرمود: «لانه آية من آيات الله، لايدري ألرحمةٍ ظهرت أم لعذاب، فاحبّ النبيّ ـ صلّي الله عليه و آله ـ ، أن يفرغ امته الي خالقها و راحمها عند ذلك يصرف عنهم شرّها و يقييهم مكروها»(1) يعني كسوف آيتي از آيات خداوند است، (براي بندگان) معلوم نمي شود كه آيا براي رحمت پديد آمده يا براي عذاب، لذا رسول خدا دوست داشت كه امت او در هنگام پديد آمدن آن آيات الهي به سوي خداوند كه خالق و رحم كنندة آن است پناه بياورد و به نماز روي آورد تا خداوند از اين رهگذر بدي آن و پي آمد ناگوار آن پديده را از آنها دور كند و آنها را حفظ نمايند.

و برخي از بزرگان شيعه گفته اند: اين كه در هنگام پديد آمدن خسوف و كسوف بايد روي به سوي مساجد آورد و نماز آيات بجا آورد، بخاطر آن است كه خسوف و كسوف شبيه آياتي آسماني است كه به هنگام برپايي قيامت بوجود مي آيد، و هم چنين زلزله و بادهاي مخالف نيز شبيه آيات ظهور قيامت است و به همين جهت در شرع مقدس دستور داده شده كه با اقامه نماز به هنگام مشاهدة آن گونه آيات، به ياد برپايي قيامت، به سوي خداوند بگردند و توبه و استغفار و انابه كنند و به مساجد كه خانه هاي خداوند در زمين است و پناه مردم محسوب مي شود بروند و خود را به خداوند تسليم كنند.(2)

از روايت ياد شده و تحليل عميقي كه از برخي علماء نقل شده به دست مي آيد كه مسئله اقامه نماز براي كسوف و خسوف در واقع توجه به عظمت خداوند و به ياد آوردن هولناكي قيامت و مانند آن است و از آن جا كه شرع مقدس براي تهذيب و هدايت و تربيت بشر از راه هاي گوناگون بهره جسته است، يكي از آن راه ها توجه به جريان آيات آسماني است كه به هنگام آن بايد مردم روي به سوي كمال حركت كنند. در برخي از تحليل ها با اشاره به اين نكته چنين آمده است: «... از سوي ديگر شريعت اسلام براي از ميان برداشتن عادات جاهلي كه در ميان اقوام پيشين برقرار بود و براي حدوث و وقوع ظواهر و بلاياي طبيعي نظير خسوف و كسوف تفسيرهاي خرافي نادرستي در اذهان و رفتار خود پرورانده بودند دستور برقراري نماز و روي آوردن به سوي پروردگار را داد تا بدين وسيله توجه مردمان را از خيالات و اوهام خرافي به سوي خالق مطلق و مبدأ كه قادر به نازل كردن بلا و رفع آن است بنمايد»(3). در نتيجه بايد گفت كه وجوب نماز آيات تنها به خاطر ترس نيست و حكمت و اسرار فراوان دارد كه به برخي از آنها اشاره شد. به همين جهت گرچه خسوف و كسوف موجب پديد آمدن ترس هم نشود بايد نماز آيات را بخواند.

و از اين ها گذشته مهم ترين اثر نماز ارتباط روحاني و معنوي با خداي متعال است و نماز آيات يك قسم از اين ارتباط است كه موجبات تقويت روحي و معنوي فرد را فراهم مي كند و در وقوع حوادث خاصي مثل زلزله و خسوف و كسوف و ... واجب است تا آدميان در اين لحظات با ارتباطي خاص و توجهي ويژه به سوي خداوند، متوجه قدرت الهي و نظم چشم گير عالم باشند و خالق اين همه شگفتي را تقديس و تسبيح كنند.

________________________________________

پاورقي:

1. مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، نشر دارالاحياء، لتراث العربي، 1403 ق، ج 88، ص 152، باب 109، ح10.

2. صدوق، من لايحضره الفقيه، قم، منشورات جامعة المدرسين، بي تا، ج1، ص540.

3. دائرة المعارف تشيّع، تهران، نشر شهيد سعيد محبّي، 1383 ش، ج 7، ص 143.